hard werken

Aldus het ‘mission statement’ tijdens de presentatie van het kunst- en cultuurtijdschrift Hard Werken, opgericht door de vormgevers Willem Kars, Gerard Hadders, Rick Vermeulen, Henk Elenga en Ton van der Haspel in 1979. Deze grafische en ruimtelijke ontwerpers wilden los van regels en beperkingen, die opdrachtgevers met zich meebrengen, hun licht laten schijnen op het sociaal-culturele klimaat in Rotterdam.

Allen waren student geweest aan de als zeer vrijzinnig bekend staande Rotterdamse Kunstacademie en hadden elkaar leren kennen op de Grafische Werkplaats, een initiatief van de Rotterdamse kunststichting. De vormgevers waren getekend door de roerige jaren zestig en zeventig en deelden een grensoverschrijdende aanpak in hun werk. Hard Werken stond met mensen als de dichter Jules Deelder, fotograaf Henk Tas, de muziekclub Arena en Uitgeverij 010 voor een nieuw cultureel elan dat zich voor het eerst als nieuw, anders en eigenzinnig Rotterdams durfde te presenteren.

Het bovenmaatse (A3-formaat) tijdschrift was vooral wat betreft de vormgeving (de inhoud liep daar nogal eens op achter) brutaal, wild, ruig en hard. Het tijdschrift kenmerkte zich vooral door experimenten met typografie, fotografie en illustratie waarbij inspiratie werd gehaald uit films, muziek, theater en schilderkunst. Tussen 1979 en 1982 verschenen tien nummers, niet meer, maar de invloed van Hard Werken klonk door in de hele grafische wereld en was een zeer bepalende factor in het enthousiasme waarmee de Rotterdamse creatieve klasse het metropolitaanse beeld van Rotterdam begon uit te dragen.

In 1980 besloten de kunstenaars naast het tijdschrift zich als groep bezig te gaan houden met vormgeving. De vereniging 'Hard Werken Design' was een feit. Vermeulen, Hadders, Van den Haspel en Kars runnen dit bureau tot en met 1993. 'Hard Werken' is zowel actief op het gebied van corporate, packaging- en interieurontwerp als binnen de culturele sector. De vrijgevochten karakters van de kunstenaars maakte het onmogelijk om onder een gemeenschappelijk ideaal te werken. Iedereen was vrij in het aannemen van opdrachten. In het geval dat Hard Werken werd benaderd voor een opdracht, werd er overlegd over wie de opdracht zou gaan doen.

In 1981 werd Hard Werken benaderd door de toenmalige directeur van het Rotterdams Filmfestival, Hubert Bals. Hij vroeg de groep om tien affiches te ontwerpen voor de hoofdfilms van het festival. Later zouden deze affiches worden gebruikt om de distributie van de films te bevorderen. De samenwerking beviel zo goed dat Hard Werken vanaf dat moment tot 1994 ieder jaar het officiele affiche voor het filmfestival zou ontwerpen.

In 1982 stopte het tijdschrift na tien nummers en Hard Werken vormde zich als een waar ontwerperscollectief, waarvan de verschillende leden in wisselende samenstellingen of soms alleen aan projecten werkten. De grafische werkplaats van de Rotterdamse Kunststichting was in het begin nog ondergebracht in een te kleine ruimte met weinig apparatuur en beperkte faciliteiten. Uit die beperkingen en het weinige materiaal ontwikkelde zich een vrije grafische vormgeving in allerlei varianten, afhankelijke van de eigen inbreng van de vormgevers. De individuele vrijheid en individuele benadering resulteerde in inventiviteit, tot onverwachte dingen. Door het blad is de groep Hard Werken bekend geworden, hierdoor werd de typografische stijl meteen gekoppeld aan de groep. Maar omdat iedere ontwerper uit de groep een eigen manier van werken heeft, waren er veel meer mogelijkheden. Er was niet zoiets als een collectieve stijl. De een werkte intuïtief, de ander meer overwogen en beheerst. Hadders, Vermeulen en Kars waren vooral grafisch actief, Van den Haspel en Elenga hielden zich meer bezig met driedimensionale ontwerpen.

De eerste opdrachten kwamen voornamelijk uit culturele hoek, omdat de vormgeving voor commerciele bedrijven nog te gewaagd was. Zo werd o.a. gewerkt met de Rotterdamse Kunststichting, uitgeverij Bert Bakker, de VPRO, het Nederlands Theaterinstituut, museum Boymans van Beuningen, het Filmfestival Rotterdam en jaarverslagen en postzegels van de PTT.

Hun onuitputtelijke energie zorgde er zelfs voor dat Henk Elenga naar de V.S. vertrok en Hard Werken LA desk oprichtte. De noodzakelijke verzakeling van Hard Werken, waarvan de meeste medewerkers inmiddels vertrokken waren, leidde in 1994 tot een fusie met Ten Cate Bergmans Design, onder de nieuwe naam Inizio, in 2005 omgedoopt tot Carré Noir. Hard Werken heeft zich nooit fel uitgesproken tegen de commercie. Ook de fusie met designbureau Ten Cate Bergmans, door velen gezien als een knieval voor de commercie, was in feite geen breuk met het verleden. Zoals Hadders uitlegt in een interview voor het designblad Items in 1995: “Toen Inízio werd opgericht […] hoorde je commentaren als: ‘weer een loot van de culturele stam gevallen’. Maar feitelijk hadden we die stap al acht jaar eerder gemaakt! Wij hadden allang aandacht voor corporate design. Wat het vak inhoudt laat zich niet beperken tot een culturele dimensie: het is en blijft een commerciële activiteit, een dienst”.

www.kunstbus.nl